1971n lanean hasi zenetik eta 1973an ofizialki inauguratu zutenetik, Eugiko urtegiak edaten ematen die Iruñeari eta Iruñerriari urte osoan. Hori dela-eta, debekatuta dago bertan nabigatzea (motorrarekin eta motorrik gabe), bainatzea eta arrantzan aritzea. Urtegiko uraren bolumena, nagusiki, prezipitazioen mende egoten da, eta egiten den kalitate-kontrola sakona da. Interesa du faunari eta turismoari dagokionez.
Eugiko urtegia eraikitzea eta 1971n lanean hastea erabakigarria izan zen Iruñearen eta bere hiri-continuumeko herrien demografia-, hiri- eta industria-garapenerako. Gaur-gaurkoz, Iruñerrian kontsumitzen den uraren %40 baino gehiago ematen du.
Java, munduko uharterik jendeztatuena, bere gainazala itsaspean gelditzen ari dela ikusten ari da. Berotze globalaren ondorioz itsas maila goratzea hondoratze horren arrazoietako bat da. Eta gizakion jarduna beste arrazoi bat da.
Itsasora ur geza gehien isurtzen duen munduko hirugarren ibaia da Ganges, Amazonas eta Kongo ibaien ondotik. Eta bai kutsatuenetako bat ere. Egunero-egunero, ehunka lantegitako isurpenak, tratatu gabe egunero isurtzen diren hondakin-uren milioika litro eta bilgarrietatik, film plastikotik, dosi bakarreko zorroetatik eta abarretatik datozen plastikoen tona asko eta asko eramaten ditu itsasoraino. Eta hori guztia, India %60ko birziklapen-tasa duen herrialdea den arren.
Ura geza edo gazia izan daiteke, lurraren edo kloroaren zaporea eduki… Beti zaporegabetzat, usaingabetzat eta koloregabetzat jo izan dugun likido horrek izan ditzakeen zaporeetako batzuk dira horiek. Zapore horiek, hain zuzen, konposatu naturalei dagozkie, urak berak duen jatorriari dagozkionak (urtegia edo iturburua), edo desinfektatzeko gehitzen zaizkion beste elementu batzuei, adibidez, kloroari. Hezitako gustu batek baino ezin ditu hauteman ur-dastatzeetan.
Egun itsasoa itotzen duten hondakin plastiko gehienen jatorria ibaietan dago. Hori dela-eta, premiazkoa da ahalik eta azkarren garbitzea. Mota askotako ekimenak daude ibaien inguruneak garbitzeko. Gaur, Mister Trash Wheel (jaun Zabor-biltzailea) eta The Ocean Cleanup (Ozeanoaren garbiketa) izenekoez hitz egingo dugu.
Duela 30 urte, Nazio Batuen Erakundearen (NBE) Batzar Nagusiak martxoaren 22a Uraren Mundu Eguna izendatu zuen. Geroztik, egun hori ospatzen dugu, naturako elementu horren garrantziari buruz hausnartzeko aitzakia moduan.
Aurten, arreta ur gezan jarriko da, eta, are zehazkiago, akuiferoetan dagoen ur gezan. ‘Lurpeko ura – Ikusezina ikusgai egiten’ lelopean, baliabide hori desagertzeak mundu osoko biztanleriarentzat edukiko lituzkeen ondorio larriak erakutsi nahi dira.
2018an, luiziak gertatzeko arriskua zela eta, obrak egin behar izan ziren Artetako iturburuaren ahoa eta zaindariaren etxea (Iruñerriko Mankomunitateko Informazio Zentroa) mugatzen dituen eskuineko hegala tinkotzeko. Helikopteroak, langile taldeak eta makineria uraren zurrumurrua nagusi den leku batean sartu ziren. Beharrezkoa zen, haren ahotsa berriro entzun nahi bagenuen.
80. hamarda arte, Artetako akuiferoaren gainean Andia mendilerroko bazkalekuak zeuden, Nafar Komunitate osoko abere-karga handienetakoa zutenak, eta bai Goñibarko herrietako laborantza-azalerak ere. Horregatik, Nafarroako biztanleen erdiei baino gehiagori edateko ematen dieten uraren kalitatea bermatzeko, Iruñerriko Mankomunitateak 113 kilometro koadroko babes-perimetro bat finkatu behar izan zuen. Hona hemen historia.
Andia mendilerroaren erraietan dagoen Artetako akuiferoko urek 1895az geroztik ematen diote edaten Iruñeari. Zailtasun teknikoek, Administrazioaren trabek, tentsio politikoek eta abarrek ez zuten lortu ura udalbatzetara, sozietateetara, industriara eta XIX. mendearen amaieran nabarmen gora egin zuen biztanleria batengana eramateko asmoa zuen proiektu bat zapuztea.
