Bertako hazien banku bat, haziak biderkatzeko baratze bat, haziak eta ezagutzak trukatzeko saioak, hiri-baratze bat sortzen ikasteko tailerrak, landareen osasunari edo hazien hautaketari buruzko tailerrak, eta baratzean lantzen diren sendabelarren onuren gaineko beste tailer batzuk. Horiek guztiek osatzen dute Mendillorriko Hazitokia proiektua, Iruñerriko landareen barietateak kontserbatzeko eta natura beti beren aliatu handi moduan ikusi duten pertsonen jakintza eta lan ona sustatzeko asmoa duen ekimen bat.

“Eta street-scape bat antolatzen badugu Patruila Jasangarriarekin eta hondakinik gabeko kilometro koadro bat planteatzen badugu? Argazki-rally bat egin dezakegu kalean aurkitzen ditugun hondakinekin eta sareetan kaleratu, hondakinak bildu eta haien tokian pegatinak jarri, gaizki botatako hondakinak non zeuden adierazteko”. “Nire txokoa garbiena da lehiaketa antolatu ahal dugu”. “Kartoizko betaurreko berde batzuk banatu ahal ditugu, “Jantzi iraunkortasunaren betaurrekoak” leloa dutenak, eta herritarrak gonbidatu kaleei begiratzera ingurumenaren ikuspuntutik”. “Eta photocall bat jar…

Saguzarrek natura-ingurunean duten eragina oso ona da, intsektu ugari jaten baitituzte, haietako batzuk kaltegarriak pertsonontzat eta pertsonok lantzen ditugun laboreetarako. Hala ere, animalia-talde hori oso ezezaguna da oraindik ere, eta, gainera, gizakiok ez ditugu oso begiko.
Iruñerriko Mankomunitateak aldizka aztertzen ditu Arga ibaiaren parkean zehar jarrita dauden babesleku-kutxak eta bai ugaztun hegaldun horien hegaldiak ere. Parkean bizi diren saguzar-espezieak ezagutzeko ez ezik, haien kontserbazioa laguntzeko har daitezkeen neurri zehatzak erabaki eta zehazteko ere egiten du.

Gaur bukatuko dugu Iruñeko Takonera parkeko ibilaldia, Iñigo Villanueva mendi-ingeniariarekin batera. Hari esker, enbor lodi eta itxura bereziko biztanle horien bitxikeriak ezagutu ditugu, “Iruña zaharretik” hurbil eta urrun istorioak kontatzeko gai direnak.

Ba al dakizu zer den espezie dioiko bat? Ba al zenekien mendebaldeko munduak lehenago ezagutu zituela zuhaitz baten fosilak haren ale biziak baino? Iñigo Villanueva mendi-ingeniariak Iruñeko Takonera parkean eta inguruetan dauden zuhaitz-altxorrak aurkitzen laguntzen jarraitzen du.

Zuhaitz berezien arteko paseo batean lagun izan dugu Iñigo Villanueva, eta, hartara, denboraren gaineko ikuspuntua hartzeko, beste kultura batzuk ezagutzeko eta gure historiako gertaera batzuetan sartzeko aukera izan dugu. Izan ere, landare handi eta dotore hauen balioa ez baita botanikoa bakarrik. Asko dute kontatzeko.

Artea beti da oso baliabide egokia mezuak igortzeko eta mezuak hartzailearen subkontzienteraino iristeko, bertan kokatzeko gero, eta, hazi txiki bat izango balitz bezala, han ernatzeko. Helburu hori lortu nahi du Josu Zapata artistak, Mendillorriko ur-biltegien esparruan jarri duen “Landare bihotza” talde-lanaren bitartez.

Iruñerriko Mankomunitateak intsektuentzako hotel bat kokatu du Areatzeko meandroan, Uharten, erle bakartia ostatatzeko. Espezie hori, hain zuzen, gainbehera dago, nagusiki ekosistemak galtzen ari direlako eta gizakiok pestizidak erabiltzen ditugulako. Instalazioaren xedea da behaketa, azterketa eta ingurumen-heziketa. Eta oso harrera ona izan du; izan ere, kokatu zen lehenbiziko egunetik, Osmia spp erlearen zenbait banakok, erle bakarti igeltseroen emeek, polena eta nektarra garraiatu zuten hoteleko hutsune desberdinetara eta gero zigilatu egin zituzten, etorkizuneko belaunaldia hartzeko.

Highland Titles Eskoziako natura-erreserba errekorren Guiness liburuan sartu zen, intsektuentzat munduko hotel handiena aurkeztean, 199,9 metro kubokoa. Hartara, egitura horrek lekua kendu zion Poloniako Varsovia hiriko Garatzaileen Poloniako elkarteari, haren hotelak 89,37 metro kuboko edukiera baitzuen. Eskoziakoaren arduradunen arabera, kontserbaziorako ingurumen-mezua nabarmentzeaz gain, egitura pizgarria izan daiteke herritarrek erreserba bisitatzeko. “Zenbat eta bisitari gehiago eduki, orduan eta jende gehiagok ikusi ahal izango du egiten ari garen lana”.

Pamplona 1956, "Historia del abastecimiento", David Alegría Suescun

Mikel Belaskorekin hitz egiteak historiari eta egungoak azaltzen dituzten paisaia ahaztuei leiho bat zabaltzea dakar beti. Egungo Iruñea ezagutzeko landarediak duen garrantzia azaldu digu. Hiriko toponimiak basoez eta zuhaixkez, artzaintzaz, zuhaitzak mozteaz… hitz egiten digu; azken batean, hiriaren eta bertako biztanleen historiaz.